Lokaal bestuur Wijnegem

Straatnamen met de letter S

Op deze pagina ontdek je de betekenis van volgende straatnamen.

Salvialaan

Op 17 augustus 1959 besliste het college de naam Salvialaan te geven aan de verbindingsweg tussen de Ridder G. van Havrelaan en de Fortveldstraat.

De salvia divinorum is een plant uit de lipbloemfamilie. In West-Europa komt hij meestal voor als tuinplant. Hij heeft een vierkantige, ietwat harige stengel en harige bladeren, die daardoor zacht aanvoelen. De bladeren kunnen vrij groot worden. De salvia krijgt mooie rode bloemen.

Naast de tot dusver onverhard en onbebouwd gebleven Salvialaan bevond zich een speelterrein voor kinderen, maar momenteel (2014) is men begonnen met de bouw van een zestigtal sociale woningen aan weerszijden van de straat.

(www.nl.wikipedia/salvia-divinorum)

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1959)

Schijnbeemdenlaan

Deze naam werd op de gemeenteraadszitting van 11 december 1950 gegeven aan de straat die liep in de richting van 'de Schijnbeemden', zoals de natte gronden en weiden in de omgeving van de Grote Schijn van oudsher genoemd worden. Deze straat bestaat uit twee delen. Een eerste, smal gedeelte vertrekt aan de Turnhoutsebaan tegenover de Ruggeveldstraat en gaat tot aan de Peter Benoitstraat. Dit gedeelte is alleen toegankelijk voor voetgangers en fietsers. Een tweede, breder gedeelte loopt van het westelijke uiteinde van de Peter Benoitstraat verder tot aan de Krommelei.

De Schijnbeemdenlaan heeft als zijstraten de Peter Benoitstraat, de Albrecht Rodenbachlaan en de Koolsveldlaan.

De naam 'Schijnbeemden' komt al voor in oude akten. Twee voorbeelden uit het Stadsarchief en het Rijksarchief:

1450: Jan van Cortbeemde geseten te Womelgem verhuerde Claus de Wilde eenen beemdt geheeten de Chijnebeemdt omtr 1 buynder gelegen te Wynegeem tussen Heinricx van Sompeken erve en die jaerlicx te versselinge omgaet jegens eene beemdt aldaer neffens gelegen Wout vanden Male toebehorende ... (SAA) 

1756: Een stuck landt genaemt het Schijnbembt (zaailand) regenotende oost de grave van Wijneghem zuyt ende west d'heer de Lecandele ende noort het St. Elisabeth Gasthuys (...) dit stuck heeft sijnen uytwegh op den casseywegh (RAA)

(Arch. gem. Wijnegem, Gemeenteraadsbesluiten 1945-1952)

(SAA SR 43)

(RAA, kaartboeck Ter Siecken van Antwerpen, N° 1 fol.35)

Schijnparklaan

De Schijnparklaan is de eerste zijstraat aan de linkerkant van de Broekstraat, komende van het Albertkanaal. Ze ligt maar voor een kort stuk op Wijnegems grondgebied, maar ze behoudt haar naam op Schotens grondgebied en loopt verder naar het centrum van die gemeente. De Kleine Schijn vormt de grens tussen Wijnegem en Schoten en doorkruist de Schijnparklaan.

De naam 'Schijnpark' werd in 1970 gegeven aan de verkaveling van een aanzienlijk deel van het domein van de familie van Havre. Het was een terrein dat hoofdzakelijk op het grondgebied van Schoten lag en aan zijn zuidwestelijke hoek aansloot bij de tuin van het nabijgelegen kasteel Kijckuit of Belvédère. Het grootste gedeelte van de huidige villawijk was oorspronkelijk een bos- en moerasgebied, waarin vroeger veel gejaagd werd.

Schoolstraat

De oudste naam van de huidige Schoolstraat die we kennen is Van Laerstraet. Hij komt voor op een kaart uit 1835. In de Atlas der Buurtwegen uit 1846 staat de straat aangegeven onder nummer 12: Chemin du village vers Kijckuit: Vanlaerstraet, lengte 440m. Ook de kaart van landmeter Popp uit 1858 vermeldt deze naam (zie kaart 20). Waar hij vandaan komt is niet duidelijk.

Het is evenmin bekend wanneer deze Van Laerstraat omgedoopt werd tot Schootensche steenweg. Die laatste naam droeg de straat alleszins tot 20 februari 1936, toen een collegebesluit hem op zijn beurt veranderde in Schoolstraat. In 1936 liep de straat immers niet meer (via de Reigerstraat) naar Schoten, maar ze eindigde aan het kanaal, doordat de draaibrug die ter hoogte van het huidige basketbalpleintje lag het jaar voordien was afgebroken.

De Schoolstraat heeft als zijstraten de Bergenstraat, de Boskantweg en de Kerkhofstraat. Ze wordt sinds enkele jaren ook door een voetweg verbonden met de Veldstraat, tussen de twee basisscholen in.

De naam Schoolstraat is natuurlijk te verklaren door het feit dat de gemeentelijke lagere school toen aan deze straat paalde. Deze aanvankelijk 'vrije' school werd opgericht na de goedkeuring van een omstreden schoolwet in 1879. Het was baron de Gruben die grond ter beschikking stelde en de bouw van de eerste klassen financierde. Wegens de toename van het aantal leerlingen werd na de Eerste Wereldoorlog een complex van zeven nieuwe klassen en een directielokaal gebouwd aan de Bergenstraat, een gebouw dat in 1925 werd ingehuldigd. Een alweer volledig nieuw gebouw, naar een ontwerp van J. Bilmeyer, werd in gebruik genomen in 1966. In de oude gebouwen vonden de muziekacademie en het jeugdhuis Ahoy onderdak. De Ahoyvleugel werd in 2012 afgebroken. Met de voormalige Normaalschool, aan de overkant van de straat, gebeurde hetzelfde in 2013. Een gebouw uit 1932 van die instelling paalde direct aan de Schoolstraat. De afbraak van dit complex en van enkele huisjes aan de oostzijde van de straat kadert in het masterplan dat de gemeenteraad in 2011 goedkeurde en waarvan de verbreding van een stuk Schoolstraat een onderdeel is.

(Archief HK, kadasterkaart Popp, 1858)

(L. Spaepen en C.Evers, Van kosterschool tot gemeenteschool, HK Wijnegem, 2001)

(TD gemeente Wijnegem, Atlas der Buurtwegen, 1846)

(Arch. HK, kaart 1835)

’s-Gravenwezelsesteenweg

In de Atlas der Buurtwegen uit 1846 staat de verbindingsweg tussen de Turnhoutsebaan en het begin van de Groenstraat, langs de kant van de huidige ’s-Gravenwezelsesteenweg, aangeduid als de Groene wegh. Onder nummer 7 wordt de ‘s-Gravenwezelsesteenweg vermeld als Chemin de Wijneghem à ’s-Gravenwezel, Groenstraet lengte 1612 m. Ook op de kaart van landmeter Peter Stijnen uit 1742 staat deze straat vermeld als Groenstraete (zie kaart 5).

Zelfs op actuele kaarten is nog goed te zien dat de huidige Kanaalstraat tot het midden van de negentiende eeuw doorliep in de huidige Groenstraat (het enige stukje van de zeer lange oude straat dat zijn oorspronkelijke naam heeft behouden) en verder in de 's-Gravenwezelsesteenweg. Bij het graven van de Kempische vaart (1852-'56) werd de straat echter doorgesneden. De ’s-Gravenwezelsesteenweg begint nu boven op de brug nabij het sluizencomplex. Hij verandert van naam aan de grens met ’s-Gravenwezel en wordt daar de Wijnegemsesteenweg. Op Wijnegem zijn de zijstraten achtereenvolgens: de Albertkanaalbaan, de Groenstraat, de Houtlaan (die op zijn beurt de straat al ruim drie decennia doormidden snijdt), de Galgenstraat en de Broekstraat.

Aan het pleintje beneden aan de brug, ter hoogte van de Groenstraat, stonden vroeger twee herbergen: Het Groenhuys en De Olmen Boomkens. Nog ouder was de hoeve ter Siecken, eigendom van een Antwerps klooster (zie kaarten 2 en 5). Een kilometer verder, op de grens met 's-Gravenwezel, zijn twee andere oude herbergen nog bewaard gebleven: De Vogelzang en De oude Vogelzang. Op die plaats stond eertijds een tolbareel.

Honderd meter voorbij de Houtlaan bevindt zich de ingang van het domein Pulhof of Verbrandhof. Kasteel Pulhof, dat al vermeld werd in de veertiende eeuw, was in de zestiende eeuw een hof van plaisantie. Het brandde af tijdens de Tachtigjarige Oorlog en werd sindsdien ook ‘Verbrandhof’ genoemd. Rond 1900 kwam het in bezit van de familie Ackermans-van Haaren, die het liet renoveren in neo-Lodewijk XVI-stijl. De laatste bewoonster, mevrouw Christina Ackermans, liet het goed bij haar overlijden in 2003 na aan de provincie Antwerpen, zodat het sinds 2004 een provinciaal domein is.

Het domein hoorde tot 1809 bij ’s-Gravenwezel. De grens tussen Wijnegem en ‘s- Gravenwezel vertoonde echter weinig planmatigheid. De oude grens vertrok aan de Kleine Schijn, kruiste de Broekstraat en liep dan dwars door het domein van Pulhof naar de Groenstraat. Vervolgens ging het in zigzag verder zuidoostwaarts naar de Zwanebeek om uiteindelijk langs deze beek te eindigen aan de grens met Schilde. De nieuwe grens die het kadaster invoerde, vertrok op dezelfde plaats, maar volgde dan de Broekstraat, de Galgestraat en de steenweg Antwerpen-Turnhout tot aan de oude grens met Schilde. Voortaan behoorde het Pulhof dus tot Wijnegem. In ruil voor die gebiedsafstand won ‘s-Gravenwezel zuidoostelijk wat terrein. De nieuwe grens werd op 15 januari 1809 bij keizerlijk decreet vastgelegd.

In 1952 schreef Juul Wuyts nog over de 's-Gravenwezelsesteenweg: Op deze baan is snel verkeer onmogelijk. Deze steenweg is te smal en geheel of gedeeltelijk in zeer slechte toestand. Het was enkele jaren later dan ook de eerste weg van het Wijnegemse stratennet die werd gebetonneerd.

(TD gemeente Wijnegem, Atlas der Buurtwegen, 1846)

(Arch. HK, P. Stijnen, kaart Casteel ende Graefschap van Wijneghem, 1742)

(J. Wuyts, Enkele grepen uit de geschiedenis van Wijnegem, 1952)

(R. De Ceulaer en S. Migom, Pulhof wordt provinciaal domein, in: Jan Vleminck 2005/1)

Simon de Heuvellaan

De gemeenteraad besloot op 2 februari 2009 de naam Simon de Heuvellaan te geven aan een nieuwe verbindingsweg tussen de Blikstraat en de Baron de Grubenlaan, een al bestaande betonweg tussen de industriezones Den Hoek 2 en Den Hoek 3.

Op 8 november 1661 verkochten Godfried van Kerckhove en zijn kinderen het hof van plaisantie De Bijckhove, gelegen aan de Merksemsebaan nabij de grens met Deurne, aan Simon de Heuvel, oud-grootaalmoezenier van de stad Antwerpen. Na het overlijden van zijn kleinzoon Simon Joseph de Heuvel, gehuwd met Helena Catherina van Roosendael, viel het kasteel met de bijbehorende gronden en bossen in 1773 toe aan hun zoon, jonkheer Jan Simon de Heuvel. In 1787 werd het domein verkocht aan Simon Joseph de Neuf, heer van o.a. Hoogelande, Aische en Wommelgem.

Het recent (2010-2012) ontwikkelde bedrijventerrein, dat grenst aan de Houtlaan en de Merksemsebaan, maakte deel uit van deze eigendommen.

(Paul Arren, Van kasteel naar kasteel deel VII, uitg. Hobonia, 1997)

Sint Sebastiaansplaats

Collegezitting van 17 september 1930: De bestaande Sint-Sebastiaanstraat wordt veranderd in Sint-Sebastiaansplaats, met het oog op de aanleg van een plein aldaar.

De gronden op de huidige Sint-Sebastiaansplaats waren vroeger eigendom van de Wijnegemse Sint-Sebastiaansgilde. Op de kaart van P. Stijnen uit 1742 zien we dat op deze plaats een hoge wip stond (zie kaart 3). Momenteel staat die achter gemeenteschool De Notelaar. De nog altijd actieve Wijnegemse schuttersgilde werd vermoedelijk al op het einde van de zestiende eeuw gesticht. Deze gilden werden in de Bourgondische tijd (14de-15de eeuw) mee ingezet voor de verdediging van steden en dorpen. Nadat pijl en boog als krijgswapens door het buskruit waren verdrongen, evolueerde de schutterij naar een vorm van vrijetijdsbesteding.

Sint-Sebastiaan, patroonheilige van de schuttersgilden, werd in de derde eeuw n.C. geboren in Narbonne. Hij bracht het onder keizer Diocletianus tot leider van de Romeinse pretoriaanse garde, maar bekeerde zich heimelijk tot het christendom. Toen men dat ontdekte, viel hij in ongenade. Soldaten doorzeefden hem met pijlen op het Marsveld. De heilige Irene, die hem vond en zag dat hij nog leefde, nam hem mee en verzorgde hem. Enkele dagen later klaagde Sebastianus weer in het openbaar het onrecht tegenover de christenen aan. Hij werd opnieuw gearresteerd en in het circus van Rome doodgeknuppeld.

De Sint-Sebastiaansplaats is het hoogste punt van Wijnegem.

(R. Dellafaille, De boogschuttersgilde Sint-Sebastiaan te Wijnegem, thesis 1978)

(Arch. HK, archief Sint-Sebastiaansgilde)

(nl.wikipedia.org/wiki/Sebastiaan_heilige)

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1927-1932)

Stokerijstraat

Tot het midden van de achttiende eeuw was er van de huidige Stokerijstraat nog geen sprake. Wel liep er een zandweg, de Baene van Herentals naar Antwerpen, vanaf de Schijnvoortbrug aan de Keer naar de grote weg naar Turnhout over een tracé oostelijker dan de huidige Stokerijstraat. Aan de overkant van de grote weg naar Turnhout ging die Herentalse baan over in de Galgenstraat, die noordwaarts richting ’s-Gravenwezel liep. Kort na 1750 werd echter meer naar het westen een nieuwe en rechte kasseiweg aangelegd van de Schijnvoortbrug via de molen naar de Turnhoutsebaan. Tegelijkertijd werd de Turnhoutsebaan een beetje zuidwaarts verlegd, rechtgetrokken en gekasseid. Het T-kruispunt waar beide nieuwe steenwegen samenkwamen, is nu nog altijd de hoek van Turnhoutsebaan en Hippoliet Meeùsstraat. Het was cartograaf Peter Stijnen die de rechttrekking van beide straten al tekende in 1742 (zie kaarten 5 en 6, ook kaart 12). De oude Herentalse baan geraakte daarna spoedig in onbruik; alleen een stukje van de huidge Helenalei blijft er nog van over.

In de Atlas der Buurtwegen uit 1846 staat de weg aangegeven onder nummer 34 als Chemin pavé de Wyneghem à Oeleghem: Herentalsche baen lengte 946 m. Ook de benaming ‘Oelegemse steenweg’ was in gebruik. In feite ging het dus om een nieuwe straat, tussen de beide oude aardewegen naar Herentals en naar Oelegem in. De naam Stokerijstraat kreeg ze pas in de twintigste eeuw, lang na de stichting van de bekende jenever- en likeurstokerij. Op een aanvraag (1891) van Louis Meeùs voor het plaatsen van een stoomketel, vinden we ook nog de naam Rue Molenheide voor het straatgedeelte aan de stokerij.

Stokerij De Sleutel werd in 1869 opgericht door Louis Meeùs. Ze groeide vooral onder leiding van zijn broer Hippoliet uit tot de grootste stokerij van België en waarschijnlijk zelfs van Europa. De Eerste Wereldoorlog maakte een einde aan die bloei; de jeneverproductie werd stopgezet in 1930. Ebena, een nevenbedrijf van de familie Meeùs dat wat verder in dezelfde straat lag, kende met het vervaardigen van siervoorwerpen uit kunststof nog een tijdelijk succes. Aan de geschiedenis van Stokerij Meeùs heeft de heemkring in 2011 al een mooie tentoonstelling en dito boek gewijd. Na de oorlog van 1940-'45 werden de gebouwen van de stokerij ingenomen door verschillende kleinere bedrijven, o.a. havermoutfabriek De Drie Molens, mouterij Albert en kartonbedrijf Capawood. Uiteindelijk kwam een groot deel van de site in 1999 in handen van antiekhandel Axel Vervoort, die er nu het project Kanaal realiseert. De gronden ten zuiden van de Stokerijstraat werden in 1949 verkocht aan een maatschappij voor sociale woningbouw. Daarop ontstond in de jaren 1950 een volledig nieuwe woonwijk: het Zevenbunder.

De Herentalse/Oelegemse steenweg liep dus zonder onderbreking van de Turnhoutsebaan naar de Keer, tot hij in 1852-‘56 werd doorgesneden door de Kempische vaart. In 1921 werd het gedeelte ten noorden van de vaart herdoopt in ‘Hippoliet Meeùsstraat’, en na de afbraak van de brug van de Stokerij kreeg het zuidelijke deel in 1936 de naam ‘Stokerijstraat’. Om te vermijden dat de fabriekswijk geïsoleerd zou geraken, werd deze Stokerijstraat parallel met het nieuwe Albertkanaal verlengd tot aan de brug van het centrum van Wijnegem. Door de aanleg van de duwvaartsluis komt het Wijnegemse sluizencomplex nu tot vlakbij de Stokerijstraat.

De Stokerijstraat heeft nu vanaf de brug als zijstraten: de Oud-Strijderslaan, de Henri Savenierslaan, de Zevenbunderlaan en de Kasteellei.

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1935-1938)

(Arch. gem. Wijnegem, goedkeuringen College, 1890-1909)

(TD gemeente Wijnegem, Atlas der Buurtwegen, 1846)

(Catalogus De stokerij Meeùs in Wijnegem, HK Jan Vleminck, 2012)

(Arch. HK, kaart P. Stijnen, Casteel ende Graefschap van Wijneghem, 1742)

(Arch. HK, Graaf de Ferraris, Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, 1778)

Bron: Alle omschrijvingen komen uit het boek "Van Wyneghem naar Wijnegem", dat werd samengesteld door Heemkundige Kring Jan Vleminck Wijnegem.