Lokaal bestuur Wijnegem

Straatnamen met de letter K

Op deze pagina vind je de betekenis van volgende straatnamen.

Kanaalstraat

Op de kaart van P. Stijnen uit 1742 staat de Kanaalstraat vermeld als Groenstraete. Oorspronkelijk begon de Groenstraat (zie aldaar en op kaarten 1, 2, 5, 10 en 15) immers aan de Turnhoutsebaan en liep ze van daaruit naar ’s-Gravenwezel langs de huidige ’s-Gravenwezelsesteenweg. Door de aanleg van de Kempische vaart in 1852-’56 werd ze echter in twee gesneden. Nadat de oude vaart was verbreed tot het Albertkanaal, besliste het college op 20 februari 1936: De vroegere Groenstraat, vanaf de zuidkant der Turnhoutsebaan tot aan de vaart, verandert in Kanaalstraat.

De Kanaalstraat verbindt nu de Turnhoutsebaan met de Kraaidijk.

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1935-1938)

(Arch. HK, P. Stijnen, Casteel ende Graefschap van Wijneghem, 1742)

Karel Verbistpad

In de Atlas der Buurtwegen (1846) staat deze weg beschreven onder het nummer 10: Chemin pavé de Wommelghem à Anvers: Galgenstraet, lengte 231 m. Deze straat verbond de huidige Krijgsbaan met de Turnhoutsebaan. Waar ze op de Turnhoutsebaan kwam, stond in het midden van de achttiende eeuw een galg. De oude naam was dus 'Galgenstraat'. Daar er echter in Wijnegem nog een andere Galgenstraat is (een zijstraat van de ’s-Gravenwezelsesteenweg) ontstond er geregeld verwarring. De gemeenteraad besliste daarom tot de naamsverandering op 16 maart 2009. Het Karel Verbistpad werd ingehuldigd op 21 juli 2009, precies de honderdste verjaardag van het overlijden van deze Wijnegemse wielerkampioen.

Karel Verbist werd geboren te Antwerpen op 16 augustus 1883 als zoon van Felix Verbist en Maria Theresia Wouters. Het gezin woonde aanvankelijk aan het Coxplein in Borgerhout, maar na het overlijden van vader Verbist verhuisde men naar Wijnegem. In 1906 werkte Karel als leerjongen-velomaker bij Van Peer. Zijn grote doorbraak als wielrenner-pistier kwam toen hij in 1907 de 24-urenkoers van Antwerpen won op de velodroom van Zurenborg. Sindsdien reeg hij de overwinningen aan elkaar, zowel in het binnen- als in het buitenland. Hij werd o.a. Belgisch kampioen en wereldrecordhouder achter derny, maar maakte op 21 juli 1909 een dodelijke val op de piste van het Karreveld te Brussel. Vele duizenden woonden zijn begrafenis in Wijnegem bij.

(Arch. HK, P. Stijnen, Casteel ende Graefschap van Wijneghem, 1742)

(Atlas der Buurtwegen, TD gemeente Wijnegem, 1846)

(P. Van Dael, Wijnegemse wielersport vroeger en nu, HK Wijnegem, 2008)

Kasteellei

Het schepencollege besliste op 20 februari 1936 de Molendreef, weg gelegen langsheen de afsluiting van het domein Wijneghemhof, vanaf de Turnhoutsche baan tot aan de Stokerijstraat de benaming te geven van 'Kasteellei'. Het deel, gelegen tusschen de Kasteellei en de Turnhoutsche baan en reeds gedeeltelijk bebouwd, blijft behouden als 'Molendreef'.

De beslissing is niet heel duidelijk geformuleerd. De Kasteellei, dus de oude Molendreef, takt even voorbij het kapelletje rechts af van de huidige Molendreef en komt uit op de Stokerijstraat nabij de brug over de Schijn aan de grens met Wommelgem. Zij heeft achtereenvolgens als zijstraten: de Lindelei, de Oudstrijderslaan, de Henri Savenierslaan en de Zevenbunderlaan.

Op een kaart van Stijnen uit 1745 wordt deze oude aardeweg, die toen door een heidelandschap liep, Graeve dreve genoemd (zie kaart 6). Aan de Kasteellei werd in 1900 het Huis van Barmhartigheid gebouwd, het klooster met internaat dat nu het Don Bosco-instituut is en dat in 2009-‘11 door nieuwbouw werd vervangen. Het grootste gedeelte van de straat werd verbreed en gebetonneerd in de vroege jaren 1950, toen de wijk Zevenbunder werd aangelegd. Iets meer naar het dorpscentrum ligt in een uithoek van het park het gemeentelijke sportcomplex met zwembad en sporthal.

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1935-1938)

(RAA, kaart P. Stijnen over de rechttrekking van de Turnhoutsebaan, 1745)

Kerkhofstraat

Collegebesluit van 9 juni 1938: Met het oog op het bouwen langsheen de veldwegenis, gronden aan de Schoolstraat (Schootensche steenweg) naar de Kosterijstraat, wordt aan deze wegenis de benaming gegeven van 'Kerkhofstraat'.

De Kerkhofstraat verbindt de Schoolstraat met de Vaartdijk. Oorspronkelijk was het een buurtweg over privégrond (chemin particulier), die een rechtstreekse verbinding vormde met de Kosterijstraat (zie kaart 16). Omwille van de bouw van het nieuwe jeugdhuis werd de bedding omgelegd naar de Vaartdijk. Op de Kerkhofstraat komen twee voetwegen uit die bij de Boskantweg horen. De straat heeft haar naam te danken aan het feit dat zij naast de gemeentelijke begraafplaats gelegen is. Aan de Kerkhofstraat ligt ook de hoofdingang van het Annuntia-instituut, afdeling secundair onderwijs, waarvan de nieuwbouw in 2010 werd voltooid.

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1935-1938)

Kleine Wommelgemsteenweg

De Kleine Wommelgemsteenweg, die slechts voor een paar meter op Wijnegems grondgebied ligt, fungeert nu als inrit naar het warenhuis Makro. De straat vormde vroeger de verbinding tussen de Krijgsbaan en de Turnhoutsebaan. Zij kwam op de Turnhoutsebaan recht tegenover de dreef naar kasteel Ertbrugge. De oude kasseien liggen er nog, maar ze zijn overwoekerd door onkruid (zie kaarten 7 en 9).

De straat werd aangelegd in 1751 en was een deel van de hoofdweg Wommelgem-Antwerpen. Zij kwam tot stand in opdracht van de aandeelhouders die de Turnhoutsebaan lieten herkasseien. Om dit werk te bekostigen werden namelijk overal barelen geplaatst aan de ingangen van de dorpen; zo stond er een bareel tegenover het huidige café Den Haas op het Ruggeveld in Deurne. Om de boeren en kooplui met hun zwaar beladen karren te verplichten de bareel te passeren en tolgeld te betalen, werd de Kleine Wommelgemsteenweg aangelegd.

(RAA o/a/Wommelgem, Schepenboeken 1750-1755)

Koolsveldlaan

De Krommelei, verbinding tussen de Krijgsbaan en de Wommelgemse steenweg, wordt Koolsveldlaan (collegebesluit 20 februari 1936). De Koolsveldlaan begint aan de Wommelgemse steenweg en eindigt aan de Dorenboslaan. Zij heeft als zijstraten de Brouwerslaan, de Lazaretstraat, de Frans Van Schevensteenstraat, de Jozef Nauwelaertsstraat, de Schijnbeemdenlaan, de Krommelei en de Rozenlaan.

Sommigen menen dat de Koolsveldlaan vroeger 'Keulse Baan' heette. Deze veronderstelling is echter weinig aannemelijk, daar de nabijgelegen Schijn in het verleden dikwijls buiten haar oevers trad, zodat de weg voor zware karren ontoegankelijk was. Ook is er in geen enkel archiefstuk sprake van een 'Keulse baan'. Wel werd de straat in het verleden aangegeven als ‘Cromme Leye’, met begin aan de huidige Krijgsbaan en einde aan de huidige Kasteellei (zie kaarten 4 en 15). De Koolsveldlaan dankt haar naam aan een oude boerderij, die in het midden van de achttiende eeuw gepacht werd door Adriaan Cools. Deze vrij grote, stenen hoeve lag ongeveer ter hoogte van het huidige rusthuis Rustenborg en was omringd door dertig bunder bebouwde grond en weiden (zie kaart 3). Tot na oorlog van 1914-1918 was de Koolsveldlaan een prachtige beukendreef. De bomen verdwenen in 1918 met de bouw van de eerste huizen. In 1957 kreeg de hobbelige zandweg een verhard wegdek. Het rusthuis Rustenborg vestigde zich aan de straat in 1976.

(Arch. HK, P. Stijnen, Casteel ende Graefschap van Wijneghem, 1742)

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1935-1938)

Korte Dreef

De gemeenteraad besliste op 27 oktober 1972: De Raad, gelet op de vraag van de heer Georges Clarisse tot verkaveling en overwegende dat te dien einde de Korte Dreef op grondgebied Schilde dient verlengd te worden tot op Wijnegems grondgebied; gelet ook op het K.B. van 6 februari 1971: beslist het stratentracé zoals opgelegd op het plan van stedebouw (141/063) en de grondinneming in het voordeel van de gemeente, zoals voorgesteld op bijgaand plan, voorlopig goed te keuren. Voor zover er hieromtrent geen bezwaren binnenkomen tijdens het openbaar onderzoek, zal dit besluit als definitief worden aangezien.

De Korte Dreef, een zijstraat van de Ruiterslaan, ligt grotendeels op het grondgebied van Schilde. Enkel het laatste stukje van deze doodlopende straat is Wijnegem.

(Arch. gem. Wijnegem, Gemeenteraadsbesluiten 1970-1975)

Kosterijstraat

De Kosterijstraat staat al getekend op een kaart uit 1648 (zie kaart 1). Op een overzichtsplan van de gemeente uit 1846 worden de Kosterijstraat en de Reigerstraat vermeld als de Kruyswegh. In de Atlas der Buurtwegen uit 1846 staat de straat genoteerd onder het nummer 20: de l’église à Kijckuit: veldweg, lengte 530 m.

Een eerste kostershuis werd, voor zover we gegevens vinden in de archieven, gebouwd tussen de Kosterijstraat en het kerkplein. Tot 1851 deed één kamer ervan dienst als klaslokaal. Wegens het stijgende aantal leerlingen besliste de gemeente in 1850 een nieuwe kosterij op te trekken achter de kerk, tussen de Boskantweg en de Kosterijstraat die toen nog Kruisweg heette. Deze woning met klaslokaal werd in 1871 alweer vervangen door een groter gebouw in de Kosterijstraat zelf. Daarin werd nog lesgegeven tot de verhuis van de gemeenteschool naar de Schoolstraat in 1901.

De eerste koster-schoolmeester die we vinden in de kerkelijke annalen was Frederik Fredericx. Hij werkte in dienst van pastoor Verbelius tot aan zijn dood in 1630. De laatste die de functies van koster en onderwijzer combineerde was Jan Baptist Van Turnhout (1837-1875). Hij verhuisde in 1871 naar het oude kostershuis aan de Turnhoutsebaan, dat door het kerkbestuur in 1896 volledig zou worden verbouwd en dat na de Tweede Wereldoorlog als pastorij zou worden ingericht.

(TD gemeente Wijnegem, Atlas der Buurtwegen, 1846)

(L. Spaepen en C. Evers, Van kosterschool tot gemeenteschool, catalogus HK, 2001)

Kraaidijk

De naam 'Kraaidijk' is afgeleid van het toponiem 'Kraaiwijk'. Op achttiende-eeuwse kaarten staat deze naam voor een plaats tussen de huidige Oude Turnhoutsebaan en de Helenalei. Waar de Helenalei uitgeeft op de Turnhoutsebaan stond in de eerste helft van de achttiende eeuw de 'Craijwijcksche hoeve', een voor die tijd vrij grote boerderij.

Op de kaart van P. Stijnen (1742) staat deze hoeve gequoteerd onder nummer 43: De Creiwijck hoeve met huysblock groot 1 bunder 135 roeden. Deze was gelegen tegen de baan Antwerpen-Turnhout en paalde aan nr. 42 de Kiekenmande. Enkele vermeldingen in het Rijksarchief Antwerpen:

  • 1742: Eene hoeve met huysinge schuere stalle landen heyden weyde gronde ende allen toebehoorten genaemt het Craywijck gestaen … aen het stuck genaemt het Lanck block.
  • 1759: Een stede insgelijks gelegen alhier tot Wijneghem genaemt het craeywijck 3 bunder drie vierendeel.

Volgens Floris Prims heeft het woord 'wijk' hier niets te maken met een nederzetting (vicus), maar is het verwant met de oude waternaam 'wic', die 'kreek, baai, inham' betekent en die nog aan de kusten van de Britse eilanden en van Skandinavië in vele toponiemen op -wich en -vic terug te vinden is. Volgens J.H. Gallée treffen we het woord ook in Drenthe en in Overijssel aan ter aanduiding van kleine (zij)kanaaltjes, o.a. in 'de Lange Wijk' of 'de Kalkwijk'. J.B. Stockmans: Een ander Kraaiwijk vinden we te Wijnegem bij Antwerpen, waar het oorspronkelijk de naam van een kreek of vliet kan geweest zijn die met de Schijn, die destijds nog aan de werking van de getijden onderworpen en derhalve veel breder was dan tegenwoordig, in verbinding stond.

Het eerste lid 'kraai' heeft waarschijnlijk niets met vogels te maken, maar zou kunnen teruggaan op 'krage' (kraag, hals). 'Craywijck' zou dan op een enge, kraag- of halsvormige kreek of inham kunnen duiden. Misschien is de nabijgelegen Zwanebeek of Wezelse beek eertijds een kreek geweest?

Het gedeelte van de Vaartdijk tussen de brug en de Schoolstraat werd omgedoopt tot 'Kraaidijk'. 'Kraai', het eerste gedeelte van het oude toponiem Kraaiwijk, en 'dijk' omdat de straat vlak naast het Albertkanaal gelegen is.

(Ons dorp van toen, catalogus HK Wijnegem, 1998)

(RAA Gaa 's-Gravenwezel 35, schepenboek 1740-1753 nrs 8-9)

(J.B. Stockmans, Geschiedenis van Deurne)

(J.H. Gallée, Nom. Geogr. Neerlandia III, p. 359 vv)

Krijgsbaan

Op de kadasterkaart van landmeter Popp uit 1858 staat de Krijgsbaan vermeld als Route Militaire. Deze kasseibaan was een zijstraat van de verlegde Turnhoutsebaan die rond Fort I liep. Bij de bouw van de fortengordel rond Antwerpen in 1859 moest deze legerweg, die aanvankelijk niet openstond voor het gewone buurtverkeer, een snelle verbinding realiseren tussen de verschillende forten van Wijnegem tot Wilrijk (zie kaarten 17 en 21) . De naam 'Militaire Baan' is in de volksmond nog niet helemaal uitgestorven.

De Krijgsbaan vormt gedeeltelijk de grens met Deurne. Zij draagt de naam 'Krijgsbaan' tot aan de grens met Wommelgem, waar ze overgaat in de 'Autolei'. Als zijstraten heeft ze aan de oostkant de Dorenboslaan en de versmalde Krommelei, waarachter een golfterrein zich uitstrekt. Aan de westkant is er het Karel Verbistpad en fungeert de Kleine Wommelgemsteenweg als inrit voor het warenhuis Makro.

(Arch. HK, Kadasterkaart Popp, 1858)

(TD gemeente Wijnegem, Atlas der Buurtwegen, 1846)

Krommelei

In zitting van 9 november 1872 keurde de gemeenteraad, met zes stemmen tegen een, de afschaffing goed van buurtweg 26, gezien eenen brief van de heeren Jos. en Florent Joostens en van mevr. de weduwe Constant Joostens in dato 30 October 1872, verzoekende de vernietiging van den voetweg nr. 26 genaamd 'Krommelei', leidende van Wijneghem Dorp naar Steenenbrug. Met deze beslissing verdween de weg nochtans niet van de kaart, want het college besloot op 20 februari 1936: De Krommelei, verbinding tusschen de Krijgsbaan en de Wommelgemsche steenweg, wordt genoemd 'Koolsveldlaan'. Maar daarmee was de kous nog niet af. In de gemeenteraadszitting van 11 december 1950 kreeg het deel van deze verbindingsweg dat via een aftakking eigenlijk het verlengde vormde van de Koolsveldlaan, opnieuw de naam ‘Krommelei’. Men vindt deze naam reeds op kaarten uit de achttiende eeuw als de Cromme Leye en als Wegh van Borsbeeck naer Wijneghem. Zij loopt parallel met de Grote Schijn en wordt soms ten onrechte 'Keulse Baan' genoemd (zie ook bij Koolsveldlaan).

Op de kaart Stijnen uit 1742 zien we inderdaad een kronkel in de weg, ongeveer op de plaats waar in de jaren 1980 de nieuwe 'kromme wijk' werd aangelegd. Het woord 'lei', waarschijnlijk afgeleid van 'leiden', komt als synoniem voor 'laan' vrijwel alleen voor in de regio Antwerpen.

(Arch. gem. Wijnegem, Gemeenteraadsbesluiten 1866-1889 en 1955-1960)

(Arch. gemeente Wijnegem, Collegebesluiten 1935-1938)

(Arch. HK, P. Stijnen, Casteel ende Graefschap van Wijneghem, 1742)

Bron: Alle omschrijvingen komen uit het boek "Van Wyneghem naar Wijnegem", dat werd samengesteld door Heemkundige Kring Jan Vleminck Wijnegem.