Lokaal bestuur Wijnegem

Straatnamen met de letter B

Op deze pagina ontdek je de betekenis van de volgende straatnamen. 

Baron de Grubenlaan

Het college besliste op 8 november 1961 de nieuw ontworpen straat tussen de Turnhoutsebaan, het Marktplein, de Eikenlaan en Wommelgemsteenweg en uitgevende op deze laatste, de naam 'Acacialaan' te geven.

De acacia is een genus uit de onderfamilie mimosoideae, een onderfamilie van de vlinderbloemen. Alle soorten zijn houtig. Zij hebben vaak samengestelde bladeren. De acacia heeft vele lange dorens die overal uit de zich wijd uitspreidende takken steken. De boom kan 6 tot 8 meter hoog worden, maar komt vaak ook slechts als struik voor. Onder de ruwe zwarte schors zit erg hard, fijn generfd en massief hout dat goed tegen insecten bestand is. Hij heeft zachte, geveerde blaadjes, gele bloemen en gebogen, spits toelopende peulvormige vruchten.

De Acacialaan is een doodlopende straat. Het is ook de enige straat in Wijnegem waarvan de huizen doorlopend genummerd zijn.

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1961) ( www.nl.wikipedia.org/wiki.acacia)

Begonialaan

Collegezitting van 17 september 1930: De nieuwe straat, vertrekkende aan het nieuwe plein, behoorende tot de Ridder van Havrelaan, op het plan gemerkt straat B, en eindigende aan het Sint-Sebastiaansplein, zal worden genoemd: 'Dokter Gorisstraat'. Dokter Ludovicus Goris was burgemeester van Wijnegem van 1844 tot 1848. Hij overleed te Wijnegem in 1865. Deze benaming werd om onduidelijke redenen gewijzigd door een collegebesluit van 17 augustus 1959: Voor de verbinding tussen de Ridder Gustaaf van Havrelaan en de Merksemsebaan (Sint-Sebastiaansplaats): Begonialaan.

De begonia is een geslacht uit de begoniafamilie (begoniaceae). Er zijn meer dan duizend soorten. De begonia is daarmee een van de omvangrijkste geslachten uit de plantenwereld. Begonia’s hebben vrouwelijke en mannelijke bloemen. De vrouwelijke zijn herkenbaar aan de driehoekige verdikking onder de bloemen (het vruchtbeginsel). De naam werd gegeven ter ere van Michel Bégon, een voormalige gouverneur van de Franse kolonie Haïti.

(www.nl.wikipedia.org/wiki/begonia)

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1930 en 1959)

Bergenstraat

Op 18de-eeuwse kaarten staat het toponiem Groote Berchen vermeld (zie kaart 3). Dit gebied strekte zich uit tussen de huidige Merksemsebaan, Zandstraat-Beukenlaan en Vaartdijk. Het lag vlakbij de middeleeuwse dorpskern.

De naam zelf duidt op een zanderig, zacht glooiend landschap met duinen. In de Bergen lagen vooral droge gronden, beplant met heide. Men kan het vroegere landschap vergelijken met de heuvelachtige bos- of heidegronden die nog op diverse plaatsen in de Kempen voorkomen, of met ‘Schilde Bergen’, waar zulke zandheuvels nog bewaard bleven tot na de Tweede Wereldoorlog. In Wijnegem werden de heuvels van de Bergenstraat tussen 1910 en 1912 afgegraven. Het zand werd gebruikt om het kerkhof op te hogen.

De Bergenstraat verbindt de Merksemsebaan met de Schoolstraat. Ze wordt doorkruist door de Veldstraat. De hoofdingang van de gemeenteschool en de oudste nog bestaande vleugel van de school, uit 1924, ligt aan de hoek met Schoolstraat.

(Arch. HK, Wijnegemse toponiemen)

(Arch. HK, P. Stijnen, kaart Casteel ende Graefschap van Wijneghem, 1742)

Beukenlaan

Het college besliste op 20 februari 1936 volgende straatnaam te veranderen: De Lange Zandstraat, vanaf de Merxemsche baan tot aan het verbindingspunt met de Zandstraat, in 'Beukenlaan'.

Deze vroegere zandweg was omzoomd met rode beukenbomen. De straat verbindt de Merksemsebaan met de Vaartdijk via het laatste stuk van de Zandstraat. De huidige Beukenlaan heette, zoals het bovenstaande besluit zegt, vroeger 'Lange Zandstraat' en was een van de oudste straten van Wijnegem. De middeleeuwse dorpskern lag hier. Een kleine honderd meter ten noordwesten van de straat, op het terrein dat is voorbestemd voor sociale woningbouw, lag vroeger het kerkhof (zie kaart 3). Resten ervan én de funderingen van de oude kerk zelf werden door archeologen blootgelegd bij het graven van proefsleuven in november 2012. Het kerkje, dat vermoedelijk rond 1400 was gebouwd, werd in 1562 door brand vernield, een brand die waarschijnlijk dient gezien te worden in het kader van de strijd tussen katholieken en protestanten in die tijd. De nieuwe kerk werd aan de Turnhoutsebaan gebouwd, omdat het centrum van Wijnegem zich in de zestiende eeuw stilaan naar daar had verplaatst.

De beuk (fagus sylvatica) is een plant uit de napjesdragersfamilie. Het is een van nature in Europa voorkomende boom. Een beuk kan tot 46 meter hoog worden. Het blad is veernervig, glad en grijs, licht gegolfd en licht glanzend. De plant is eenhuizig; er zijn dus mannelijke en vrouwelijke bloemen aan eenzelfde boom. De bestuiving vindt plaats door de wind. De beukennootjes worden omsloten door een napje, dat gevormd wordt door vrucht- en schutbladen. In elk napje zitten twee nootjes.

(www. nl.wikipedia.org/wiki.beuk)

(Arch. gem. Wijnegem, Collegebesluiten 1935-1938)

(L. Spaepen, De kerken van Wijnegem, catalogus HK Jan Vleminck, 2013)

Bijkhoevelaan

De gemeenteraad keurde de nieuwe straatnaam goed in oktober 1975. Deze straat, gelegen in het industriegebied Den Hoek, verwijst naar het nabijgelegen 17de-eeuwse kasteel Bijckhove, nu eigendom van de familie de Gruben. Het kasteel (foto) ligt aan de Merksemsebaan nr. 280 in Wijnegem, nabij de Hoogmolenbrug en op ca. 8 km van Antwerpen.

Het ligt dicht bij de grens met Deurne en omdat een deel van het eigendom eertijds onder die gemeente viel, staat het soms onder Deurne vermeld. Het kasteel had in het verleden andere namen, zoals Musschenhof, Hof van Halmale, Badickhoven en Ambtsmanhoeve. De eerste eigenaar die we bij zijn naam kennen was Willem van Halmale (eerste helft 16de eeuw). Een verkoopsakte uit 1642 beschrijft het goed als volgt:

… eene groote steenen huysinghe van plaisantie metten thoren, rontsomme omwatert, metten poorten, bogaerden, cruythoven, met eene hoeve daerby ende neffens liggende, met huysinghe, schuere, stalle ende veel schoone plaisantien van eycken onder Deurne ende Wijneghem in de Broeckstraete, geheeten Beyckhoven oft des Amptmanshoeve, groot 46 bunder met nog eene thiende onder beyde parochien …

Na tal van erflatingen en verkopingen kwam kasteel Bijckhove in 1830 in handen van de familie du Bois. Euphrasie du Bois huwde in 1855 met baron Charles de Gruben, waardoor deze laatste familie in bezit kwam van het domein.

(P. Arren, Van kasteel naar kasteel, deel VII, uitg. Hobonia, 1997)

(J. Wuyts, Enkele grepen uit de geschiedenis van Wijnegem, 1952)

Bijlweg

Deze korte straat werd vroeger ook Peter Benoitstraat geheten. In de gemeenteraadszitting van 27 februari 1984 kreeg deze verbindingsweg tussen de Jozef Nauwelaertsstraat en de Frans Van Schevensteenstraat de naam ‘Bijlweg’.

De benaming ‘Bijl’ komt voort uit het perceel dat we terugvinden op een kaart uit 1742, getekend door landmeter P. Stijnen. Het perceel had de vorm van een grote bijl en heette toen ‘de Beyle’ of ook ‘het Bijlstuk’.

De oudste benaming van dit perceel vinden we in een verkoopsakte van 16 mei 1555: Ontfanck in graene onder Wijneghem (…) verhuerdt aen Baeten Aerts een stuck lants geheeten het bijltien opt het wijvelt, noch een 1/2B opt ruggevelt ten eijnde der voersten hagen naest Wijneghem te vooren gebruijckt bij (…) Chasteijn.

En in 1603 : Vande landen tot Wijnegem gelegen eertijts tsaemen verhuert geweest zijnde aen Jan Jacops ende Naenken Vloet-berchs in quantiteijt van … (niet ingevuld) bunderen verhuert aen Balten Aerts een stuck landts geheeten het Bijlken gelegen opt Wijvelt ende noch een half bunder opt Ruggevelt theijnde der Wersaen haege naest Wijnegem te vooren gebruijckt bij Claude Chastrijn tsaemen eenen termijn van vier jaeren innegegaen Bamisse 1602 tegens drij veertelen. (Rentmeesterboeken van de abdij van Villers).

(Abdijarchief Trappisten Westmalle, Handschriften H44, jaren 1602-1603)

(Arch. HK, P. Stijnen, kaart Casteel ende Graefschap van Wijneghem, 1742)

(Stadsarchief Antwerpen, SR 254 HS 45)

Blikstraat

De Blikstraat begint aan de Houtlaan nabij het kruispunt met de Merksemsebaan en loopt tot tegen de Kleine Schijn. Ze heeft als zijstraten: Oud Sluisstraat, Simon de Heuvellaan en Willem van Halmalelaan.

De naam Blick straet komt voor op een kaart uit 1789 (zie kaart 13). Het woord blik is een oude benaming voor een ven in de heide, meestal in een turfheide, ontstaan door het afgraven en winnen van turf. Toponiemen waarin het woord voorkomt vinden we al in de zestiende eeuw. Op de plaats waar de straat ligt, vinden we op de kaart van Stijnen (1742) een perceel het Blickstuck. Daarnaast vinden we volgende vermeldingen:

  • 1714: Blickstuck sijnde saylant achter het vorste stuck geleghen. Het was een stuk grond aan den Draaiboom, groot ongeveer 3 bunder.
  • 1789: Joncker Petrus Josephus Roelants en zijn vrouw Maria Victoria Don Roy verkopen aan Jean Michel van Havre en zijn vrouw Catharina Anna Maria Lunden: (…) een stuck lands deel van ’t Blickstuck, groot een bunder drij hondert achtentwintig roeden, regnotende noort de Broeckstraete, oost de Blickstraete.  
  • 1794: Inventarisatie door de Franse republiek van al de gronden gelegen onder Wijnegem: Den borger Guillielmus Braeckmans woonende tot Antwerpen op de Minderbroeders ruije, competeert onder de voors. dorpe van Wijnegem, eerst een bosch wezende deel van het Blickstuck ende Quat Half Bunder, groot 2B. 77 ¾ R.
  • 1858: Genoteerd op de kadasterkaart van Popp onder nr. 293: Gelegen tussen de Broeckstraet en de Blickstraet. Op de kadasterkaart van landmeter Popp uit 1858 staat de Blick straete reeds aangegeven. Later werd ze omgedoopt tot 'Oud-Sluisstraat'.

(Arch. HK, kaart P. Stijnen, Casteel ende Graefschap van Wijneghem, 1742)

(www.historietilburg.nl/tbr/PDFDeel%2011%)

(RAA o/a wijn n° 40)

(RAA o/a wijn n° 8a, b, c) 

Boskantweg

De naam boskant kunnen we letterlijk interpreteren als 'rand of kant van een bos'. Oorspronkelijk was dit kerkenpad een servitudeweg, die dwars door het domein Meeùs toegang gaf tot de hovingen en huisjes aan de achterkant van de Turnhoutsebaan en van de Kerkhofstraat (zie kaart 16). In de volksmond wordt de Boskantweg nog vaak 'de Mollenpoort' genoemd, vanwege de hoge muren uit betonplaten waartussen de weg tot 1977 was ingesloten. Deze muren vormden de afsluiting van de hovingen van de Normaalschool.

In 1920 werd het domein van de toenmalige burgemeester en jeneverstoker Hippoliet Meeùs immers verkocht aan de zusters annonciaden van Huldenberg. Die kregen in 1925 van het gemeentebestuur toelating om de betonnen omheining te bouwen. Boven op de muren waren ter afschrikking van eventuele binnensluipers of gluurders stukjes glas en gebroken flessen gemetseld. Een stenen bruggetje, de 'Mollenpoort', verbond beide delen van de tuin met elkaar. Rond de eeuwwisseling van 1900 waren in de Boskantweg drie herbergen gevestigd, namelijk ‘de Achterom', gehouden door Louis Dieltiens, ‘de Boskant', uitgebaat door Jef Slootmans en 'In den Beuk', waar Amelie Verschueren waardin was.

Het smalle, grotendeels verkeersvrije straatje verbindt de Schoolstraat met de Turnhoutsebaan ter hoogte van het kerkhof. Na een volledige renovatie werd het plechtig opnieuw opengesteld op 7 mei 1978. Er zijn twee zijstraatjes, die eveneens de naam Boskantweg dragen en die allebei uitgeven op de Kerkhofstraat. Langs beide zijden is de Boskantweg nu geflankeerd door recente gebouwen van het Annuntia-instituut. Van de oorspronkelijke 3 ha grote tuin van de familie Meeùs, waarin momenteel (2014) druk gewerkt wordt aan een nieuw complex van serviceflats, blijft nog slechts een beperkt aantal hoge bomen over.

(C. Evers en L. Spaepen, Herinneringen aan Wijnegem, 2000)

(J. Wuyts, Enkele grepen uit de geschiedenis van Wijnegem, 1952) 

Broekstraat

Een van de oudste wegen in ons dorp is de Broekstraat. Zij vormt de verbinding tussen de ’s-Gravenwezelsesteenweg en de Albertkanaalbaan.

Het toponiem broek betekent 'moerassig land' of 'kreupelhout in nat gebied'. Dus de naam Broekstraat kunnen we interpreteren als 'straat gelegen in moerassig land'. In Vlaanderen wordt een afgeleide betekenis aan dit toponiem gegeven, namelijk ‘malse weide naast een waterloop', in ons geval de Kleine Schijn (zie kaart 11). In de middeleeuwen werden deze gronden meestal gedraineerd, waardoor goede weidegronden verkregen werden.

Voor 1859, bij de ingebruikname van de Kempische vaart, liep de Broekstraat verder door naar de Merksemsebaan tot aan de huidige Deurnesteenweg, aan de grens met Deurne. De huidige Oud-Sluisstraat en de Willem van Halmalelaan vormden toen het verlengde van de Broekstraat (zie kaart 18). In achttiende-eeuwse akten wordt de straat ook Keulse baan genoemd, langswaar zware karren van Antwerpen naar het hinterland reisden. Ze was merkelijk hoger gelegen dan de nabijgelegen Schijn, zodat zij niet te lijden had van wateroverlast bij overstromingen. De Broekstraat vormt over een paar honderd meter de grens tussen Wijnegem en 's-Gravenwezel. Zijstraten zijn de Reigerstraat en de Schijnparklaan. In de omgeving van de Broekstraat-Reigerstraat voerde de AVRA gedurende bijna dertig jaar archeologische opgravingen uit, die aan het licht brachten dat de plaats al bewoond was in de Gallo-Romeinse periode.

Aan de Broekstraat staat het kasteel Kijkuit of Belvédère, dat in 1769 werd verworven door ridder Jean-Michel van Havre en zijn echtgenote, jonkvrouw Catharina Lunden. Ze verbouwden het tot een mooie residentie in classicistische stijl. Later kochten ze nog enkele hoeven en gronden in en rond de Broekstraat, zodat het domein, met zijn weiden, akkers en bossen bij de dood van Jean-Michel van Havre al 55 hectare omvatte. Zijn nazaten breidden het domein verder uit tot ongeveer 300 hectare op het einde van de negentiende eeuw. De familie van Havre leverde twee burgemeesters: Gustave ((1848-1892) en Georges (1919-1934). Na de Tweede Wereldoorlog kromp het domein sterk in door herhaalde verkavelingen. Het kasteel werd in het begin van deze eeuw verkocht.

Tegenover de Reigerstraat bevond zich, eveneens in de Broekstraat, brouwerij Ardea, die werd gesticht door de familie Van Schevensteen in het begin van de negentiende eeuw (zie kaart 19 en ook bij Frans Van Schevensteenstraat en bij Reigerstraat). Een rij arbeiderswoningen aan de overzijde van de straat dateert nog uit het midden van die eeuw. De oude brouwerijgebouwen zelf, waarin kort voor de Tweede Wereldoorlog het oliebedrijf Brems zich had gevestigd, worden nu omgebouwd tot lofts.

(J. Wuyts, Enkele grepen uit de geschiedenis van Wijnegem, 1952)

(HK Jan Vleminck, 700 jaar familie van Havre, cat. tentoonstelling 2004)

(www.nl.wikipedia.org/wiki/broek_toponiem)

Brouwerslaan

De Brouwerslaan, vroeger in de volksmond ‘het Boulvarke’ genoemd, verbindt de Turnhoutsebaan met de Koolsveldlaan. Zij heeft als enige zijstraat de Lazaretstraat. Schuin tegenover de plaats waar de Lazaretstraat uitkomt in de Brouwerslaan is er nog een kleine zijweg, waar enkele huizen staan. Tot het einde van de negentiende eeuw lag in het begin van de straat nog een S-bocht (zie kaarten 3, 15 en 20).

De bijnaam ‘Boulvarke’ komt van het feit dat er indertijd enkele welgestelde burgers woonden en dat de straat met bomen was omzoomd. In de negentiende eeuw was het een kastanjedreef. Deze bomen werden rond 1900 vervangen door Amerikaanse eiken. Na 35 jaar werden die eveneens gerooid en werden er sierboompjes geplant (bolacacia’s). In 1957 werd de straat gebetonneerd.

De naam Brouwerslaan komt voort uit het feit dat de meeste aanpalende gronden eigendom waren van brouwers. Deze aan de westkant behoorden toe aan de heer De Ridder, brouwer te Deurne. Brouwerij De Hert werd gesticht door Petrus Van Dijck. Het was Jaak Baelemans-Mariën die de zaak in 1885 aanzienlijk vergrootte en ze aldus tot bloei bracht. Brouwer Baelemans liet in 1900 de eerste drie huizen bouwen in deze straat. Na het overlijden van de heer Baelemans in 1925 zetten zijn twee zonen, Constant en Philip, de zaak voort. Na enkele jaren was enkel nog Philip zaakvoerder; hij overleed in 1941. Op de flessen van deze brouwerij stond een hertenkop met gewei, omrand met de tekst ‘Brouwery Baelemans Wijneghem’. Later verdween de hertenkop en bleef enkel de tekst 'Brouwery Gebr. Baelemans Wijneghem’. Daar de gebouwen tijdens de oorlog van 1940-’45 zwaar werden beschadigd, verkocht de weduwe Baelemans-Van Turnhout de eigendommen aan de heer Adriaenssens uit Deurne, die er tijdens de oorlog reeds een vishandel in had ondergebracht.

(J. Wuyts, Enkele grepen uit de geschiedenis van Wijnegem, 1952)

Bron: Alle omschrijvingen komen uit het boek "Van Wyneghem naar Wijnegem", dat werd samengesteld door Heemkundige Kring Jan Vleminck Wijnegem.